Інтэрв'ю з намеснікам Старшыні Дзяржкаммаёмасці Мікалаем Боберам

Аб лічбавых тэхналогіях стварэння прасторавых даных і геаінфармацыйных сістэм, іх ролі ў розных галінах эканомікі і перспектывах развіцця ў Рэспубліцы Беларусь расказаў карэспандэнту sb.by намеснік Старшыні Дзяржаўнага камітэта па маёмасці Мікалай Бабёр.

З космасу на Зямлю

– Геаінфармацыйныя сістэмы з'яўляюцца асновай эфектыўнага кіравання зямельнымі рэсурсамі, нерухомай маёмасцю, аб'ектамі інфраструктуры – яны самыя дорагакаштуючыя ў любой краіне, з'яўляюцца ключавым дзяржаўным актывам. У Беларусі існуе тэхнічная база для фарміравання якасных прасторавых даных. У краіне створана сістэма дакладнага спадарожнікавага пазіцыянавання, якая дазваляе вызначаць каардынаты з дакладнасцю да аднаго-двух сантыметраў. Нацыянальная навігацыйная сістэма намнога дакладней бясплатных аналагаў, якія прапануюцца рознымі дадаткамі ў інтэрнэце. І калі пяць гадоў таму ключавымі абанентамі сістэмы пазіцыянавання з'яўляліся землеўпарадкавальныя арганізацыі, то зараз іх доля – каля 50 адсоткаў. Гэтай сістэмай актыўна карыстаюцца другія галіны, у тым ліку і для ўкаранення лакальных беспілотных тэхналогій. 

Нам удалося наблізіцца да пяцігадовага цыкла абнаўлення прасторавай асновы з выкарыстаннем даных дыстанцыйнага зандзіравання Зямлі. Прымяняюцца розныя віды здымкі: касмічная, аэрафотаздымка, з дапамогай пілатуемых і беспілотных лятальных апаратаў. Прасторавыя даныя з атрыманых здымкаў у наступным аблічбоўваюцца. І на іх, як на слоены пірог, накладаецца разнастайная інфармацыя: межы зямельных участкаў, розныя зоны з абмежаваннямі, аб'екты нерухомай маёмасці і інфраструктуры і іншае. Такіх слаёў можа быць бясконцае мноства. Задача геаінфармацыйных сістэм у тым, каб не проста даваць інфармацыю, але і даць магчымасць з ёй працаваць, на яе аснове займацца аналізам, прагназаваннем, планаваннем, прымаць эфектыўныя рашэнні. Калі пераходзілі на лічбавыя базы даных, адразу разумелі: трэба не толькі першаснае накапленне інфармацыі, але і магчымасць работы з ёй. У адваротным выпадку марнаванне сродкаў на інфарматызацыю не будзе эфектыўным. Закладзены ў нашы геаінфармацыйныя сістэмы аналітычны інструментарый вырашае ў першую чаргу задачы, якія стаяць перад сістэмай Дзяржаўнага камітэта па маёмасці: землеўпарадкаванне і дзяржаўны зямельны кадастр, геадэзія і картаграфія, маёмасныя адносіны, рэгістрацыя нерухомай маёмасці і другія. Зараз многія працэсы ў сферы кіравання зямельнымі рэсурсамі і аб'ектамі нерухомай маёмасці мы ўжо аўтаматызавалі. Да нашых рэсурсаў падключаны ўсе землеўпарадкавальныя службы мясцовых выканкамаў, многія органы дзяржаўнага кіравання. І сёння працэс выдачы тых або іншых дакументаў, прыняцця рашэнняў аб даванні і рэгістрацыі зямельных участкаў значна спрасціўся і паскорыўся. Па гэтым параметры Беларусь займае адно з вядучых месцаў у рэйтынгу Doing Business. Выкарыстанне лічбавых баз даных практычна выключае памылкі ў прыняцці кіраўніцкіх рашэнняў. На варыянты выкарыстання зямельных участкаў уплываюць дзесяткі фактараў. І ўручную іх дастаткова складана падлічыць. У шэрагу выпадкаў трэба рабіць шмат запытаў, праводзіць узгадненні і параўноўваць вялікі аб'ём разнастайнай інфармацыі. А гэта час і выяўленне славутага чалавечага фактару. Лічбавая сістэма бесстаронняя. Калі прааналізаваць колькасць зваротаў юрыдычных і фізічных асоб, то праблемы, якія ўзнікаюць ў галіне зямельных адносін, тычацца рашэнняў, якія прымаліся пяць гадоў таму і раней, калі яшчэ гэтыя працэсы не былі ў такой ступені аўтаматызаваны.

Эфект з усіх бакоў

– Існуюць розныя механізмы ацэнкі эфектыўнасці фарміравання лічбавых прасторавых даных і створаных з іх выкарыстаннем тэхналогій. Як паказвае і наша, і сусветная практыка, укараненне лічбавых тэхналогій дазваляе да 50 адсоткаў зніжаць выдаткі і да 30 адсоткаў павышаць прадукцыйнасць працы. Другі важны фактар у ацэнцы эфектыўнасці прасторавых даных – іх уплыў на развіццё іншых галін і рэгіёнаў. Наяўнасць лічбавых тэхналогій у гэтай сферы дазваляе павышаць хуткасць і якасць прыняцця кіраўніцкіх рашэнняў. Напрыклад, даванне зямельных участкаў для рэалізацыі інвестыцыйных праектаў. З аднаго боку, такія рашэнні павінны прымацца максімальна хутка: бізнес чакаць не любіць. Акрамя таго, час пры рэалізацыі бізнеспраектаў з'яўляецца адным з важных фактараў іх акупнасці і эканамічнай мэтазгоднасці. З другога боку, трэба ўлічваць мноства фактараў, якія ўплываюць на выкарыстанне зямельных участкаў: горадабудаўнічыя рэгламенты, наяўнасць санітарных і прыродаахоўных патрабаванняў, ахоўных зон камунікацый і гэтак далей. Памылкі вельмі дорага абыходзяцца, калі на зямельным участку збудавалі аб'ект, а потым высвятляецца: не падлічылі, што яго будаўніцтва ў гэтым месцы мае шэраг абмежаванняў. Раней даводзілася значную частку часу страчваць на абследаванне зямельнага ўчастка, рабіць запыты ў розныя арганізацыі і ведамствы, параўноўваць атрыманыя даныя… Цяпер, калі вялікі аб'ём неабходнай інфармацыі знаходзіцца ў адным месцы і даступны з экрана камп'ютэра, з'яўляецца магчымасць аператыўна і якасна прымаць кіраўніцкія рашэнні. Эфектыўнасць работы ў гэтым напрамку забяспечваецца тым, што да нашых баз даных падключаны многія органы дзяржаўнага кіравання і падведамныя ім арганізацыі, гэта дазваляе ўзаемадзейнічаць на адной лічбавай прасторавай платформе ў рэжыме рэальнага часу. 

Для работы з лічбавымі прасторавымі данымі мы стварылі аналітычныя блокі, якія скарыстоўваюць матэматычныя алгарытмы аналізу інфармацыі. Гэтыя інструменты дазваляюць, напрыклад, аўтаматычна групаваць зямельныя ўчасткі па ацэнках іх выкарыстання і фарміраваць на гэтай аснове розныя рэестры зямельных рэсурсаў, інфармацыя з якіх можа прапанавацца інвестарам для рэалізацыі розных камерцыйных праектаў. У гэтай галіне плённа супрацоўнічаем з Нацыянальным агенцтвам інвестыцый і прыватызацыі. Нашы прасторавыя даныя выкарыстоўваюцца для фарміравання карт, на якіх прадпрымальнікі бачаць, якія зямельныя ўчасткі і аб'екты нерухомай маёмасці прапанаваны ў тым або іншым рэгіёне, могуць азнаёміцца з іх характарыстыкамі.

У цэлым геаінфармацыйныя сістэмы здольны даваць імпульс для развіцця літаральна ўсіх галін эканомікі. Нездарма ж у краінах, якія займаюць вядучае палажэнне ў сусветнай эканоміцы, нават ёсць своеасаблівы лозунг: якасныя прасторавыя даныя з'яўляюцца асновай для стварэння і развіцця лічбавай эканомікі. Трэба прызнаць, што ўсе міністэрствы і ведамствы ў той або іншай ступені ствараюць лічбавыя базы даных. І сёння краіна падышла да таго моманту, калі трэба вызначыцца са стратэгіяй развіцця нацыянальнай інфраструктуры прасторавых даных для арганізацыі эфектыўнага ўзаемадзеяння ў гэтай сферы. На жаль, пакуль нярэдка адбываецца дубліраванне інфармацыі ў многіх рэсурсах, што не з'яўляецца рацыянальным выкарыстаннем укладзенных у іх стварэнне сродкаў. Не ў поўнай меры разгорнута міжгаліновае ўзаемадзеянне. Далёка не ўсе галіновыя спецыялісты ведаюць аб тых магчымасцях геаінфармацыйных сістэм і рэсурсаў, якія ўжо ёсць. Мы актыўна ўзаемадзейнічаем па гэтым пытанні з многімі міністэрствамі і ведамствамі, расказваем аб магчымасцях нашых сістэм. Але трэба разумець: у кожнай галіне існуе свая спецыфіка, таму трэба распрацоўваць спецыяльныя рэгламенты стварэння і абмену лічбавымі прасторавымі данымі. Нягледзячы на тое, што пэўныя поспехі ў гэтым напрамку ўжо ёсць, вялізны патэнцыял усе ж яшчэ не рэалізаваны. 

Па меркаванні спецыялістаў Дзяржаўнага камітэта па маёмасці, Беларусь падышла да таго этапу, калі трэба сканцэнтраваць на адной рэспубліканскай платформе магчымасці фарміравання і распаўсюджвання лічбавых прасторавых даных з выкарыстаннем воблачных тэхналогій. Гэта дазволіла б праводзіць адзіную інфармацыйную палітыку ў інтарэсах усіх пастаўшчыкоў і спажыўцоў інфармацыі. Сёння менавіта сістэмы дакладнага пазіцыянавання, геаінфармацыйныя сістэмы, лічбавыя прасторавыя даныя і рэсурсы з'яўляюцца базай для развіцця самых розных напрамкаў. Стварэнне нацыянальнай інфраструктуры прасторавых даных, магчымасці якой будуць даступны ў роўнай ступені ўсім зацікаўленым, дазволіць распрацоўваць новыя прадукты і даваць новыя паслугі.

Аб міжгаліновым супрацоўніцтве

– Як я ўжо казаў, інфармацыйнае напаўненне і аналітычныя алгарытмы, рэалізаваныя ў нашых геаінфармацыйных сістэмах, завостраны ў першую чаргу пад рашэнне нашых галіновых задач. Але гэтыя праграмныя абалонкі і матэматычныя мадэлі могуць пры ўмове некаторай дапрацоўкі эфектыўна выкарыстоўвацца другімі ведамствамі. Прадпрыемствы і спецыялісты сістэмы Дзяржкаммаёмасці маюць пэўную кампетэнцыю ў гэтай галіне і гатовы яе прапанаваць для рашэння розных задач у іншых галінах. Аднак важна, каб была зацікаўленасць у рашэнні пастаўленых задач з выкарыстаннем лічбавых інфармацыйных тэхналогій і яны былі дакладна сфармуляваны. На жаль, не заўсёды яшчэ ёсць у поўнай меры прадстаўленне, як можна выкарыстоўваць прасторавыя даныя ў той або іншай сферы эканомікі.

Але ўсе ж паступова з многімі ведамствамі наладжваюцца партнёрскія адносіны. Плённае супрацоўніцтва склалася з Міністэрствам лясной гаспадаркі. З імі ўзаемадзейнічаем даўно. Пачалі з таго, што аэрафотаздымка, якую ажыццяўляе наша прадпрыемства БелПСХАГП, выкарыстоўваецца і намі пры стварэнні лічбавых планаў і карт, і прадпрыемствамі Мінлясгаса для мэт лесаўпарадкавання. Такім чынам пазбягаем дубліравання аэрофотосъемочных работ і, адпаведна, фінансавання. Гэта быў першы крок у нашым узаемадзеянні. З-за спецыфікі работ прадпрыемствы Мінлясгаса аблічбоўваюць вынікі здымкі па землях ляснога фонду, нашы арганізацыі – усе астатнія. А як жа, мы абменьваемся данымі. Але тым не менш на стыках меж зямельнымі участкамі маглі ўзнікаць пытанні. І для іх урэгулявання і ўнясення змяненняў у базы даных патрабуецца выконваць пэўную працэдуру, праводзіць узгадненні. Тады мы прыйшлі да вываду: мэтазгодна інтэграваць нашы інфармацыйныя рэсурсы, каб усе бачылі ў адным месцы інфармацыю, атрыманую ў адзін час. У выніку сумеснага рашэння Дзяржаўнага камітэта па маёмасці і Міністэрства лясной гаспадаркі на базе прадпрыемстваў «Белдзіпразем» і «Белдзяржлес» была створана падсістэма геапартала зямельна-інфармацыйнай сістэмы «ГІС-лясфонд».

Землеўпарадкавальным службам і арганізацыям важна мець доступ да даных па лясным фондзе. Напрыклад, пры адабранні і даванні зямельных участкаў з зямель ляснога фонду трэба ўлічваць якасны і колькасны склад лясных насаджэнняў, каб разлічваць памеры кампенсацыйных выплат. Для гэтага трэба звяртацца з запытамі ў лясгасы за той або іншай дадатковай інфармацыяй. Зараз можна будзе гэты працэс аўтаматызаваць з выкарыстаннем адзінай базы даных. Скарачаецца час, павышаецца якасць падрыхтаваных дакументаў. У сваю чаргу прадпрыемствы Міністэрства лясной гаспадаркі атрымліваюць аўтаматычны доступ да неабходнай зямельна-кадастравай інфармацыі з базы даных зямельна-інфармацыйнай сістэмы ў рэжыме рэальнага часу. 

Аналагічнае ўзаемадзеянне мэтазгодна прапрацаваць літаральна з усімі ведамствамі. Дапусцім, у прадпрыемстваў Міністэрства энергетыкі ёсць усе планы і карты пракладкі адпаведных камунікацый. Але калі гэтыя даныя накласці на слаі зямельна-інфармацыйнай сістэмы, то іх спецыялісты будуць адразу бачыць усе нюансы ландшафту і змогуць больш якасна разлічваць лагістыку для абслугоўвання і рамонту лініі электраперадачы. З выкарыстаннем геаінфармацыйных сістэм можна ўдасканальваць працэсы ўліку і абслугоўвання меліяратыўных сістэм, аб'ектаў воднай гаспадаркі, развіваць тэхналогіі ў сферы сельскай гаспадаркі, а таксама архітэктурнай і горадабудаўнічай дзейнасці. 

Геаінфармацыйныя сістэмы – гэта неабмежаваныя магчымасці павышэння эфектыўнасці вытворчасці з пастаянным дапаўненнем неабходнай інфармацыяй выкарыстоўваемых рэсурсаў і распрацоўкай інструментаў іх апрацоўкі.

Аб інвестыцыях

– Бясспрэчна, на пачатковым этапе фарміраваць прасторавыя даныя дастаткова затратна. Прывяду некаторыя прыклады. Швейцарская камера, якой БелПСХАГП ажыццяўляе аэрафотаздымку, каштуе больш за мільён долараў ЗША. Зараз набалелае пытанне – набыццё спецыяльнага паветранага судна і лазернага сканера. Тады з'явіцца магчымасць павысіць у паўтара разы прадукцыйнасць аэрафотаздымачных работ і ажыццяўляць здымку рэльефу мясцовасці з вызначэннем параметраў наземных аб'ектаў у 3D-фармаце. Напрыклад, гэта дазволіць распрацаваць праграмы разліку аб'ёмаў драўніны на корані на пэўнай дзялянцы. Кошт гэтага абсталявання можа скласці каля трох мільёнаў еўра.

Абнаўленне прасторавых даных зямельна-інфармацыйнай сістэмы аднаго адміністрацыйнага раёна абыходзіцца прыкладна ў 150 тысяч рублёў. Гэта сума можа вар'іравацца: выдаткі залежаць ад раёна, яго плошчы, шчыльнасці забудовы населеных пунктаў. Кошт работ па стварэнні зямельна-інфармацыйнай сістэмы Мінска, якія мы праводзім у 2020–2021 гадах, складзе каля 4,5 мільёна рублёў. У сталіцы высокая шчыльнасць забудовы, трэба высокі дазвол здымкі, а потым – дэталёвае алічбаванне меж кожнага зямельнага ўчастка, капітальнага будынка, аб'ектаў інжынернай і транспартнай інфраструктуры і многае другое. Але гэтыя выдаткі з лішкам акупляюцца за кошт павышэння эфектыўнасці рацыянальнага выкарыстання і аховы зямель, ажыццяўлення дзяржаўнага кантролю пры кіраванні зямельнымі рэсурсамі. Выкарыстанне прасторавых даных пры вядзенні дзяржаўнага зямельнага кадастру, а таксама кадастравай ацэнцы зямель і аб'ектаў нерухомай маёмасці дазваляе актуалізаваць падаткаабкладаемую базу і ўдасканальваць працэс падаткаабкладання, асабліва ў буйных гарадах і іншых населеных пунктах, дзе высокі кошт зямельных участкаў і аб'ектаў нерухомай маёмасці. За кошт гэтага аб'ёмы дадатковых паступленняў у рэспубліканскі і мясцовы бюджэты могуць скласці дзесяткі мільёнаў рублёў у год. Гэтыя сродкі будуць накіроўвацца на развіццё мясцовых тэрыторый з мэтай стварэння спрыяльных умоў для жыцця грамадзян і развіцця эканомікі.

Па матэрыялах sb.by